We hebben het allemaal gemerkt: door het coronavirus de reguliere zorg lag in maart en april grotendeels stil. De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) stelde een productiedaling van maar liefst 40% vast.  Electieve zorg, en in het bijzonder electieve operaties, lag een aantal weken volledig stil. Polikliniek-bezoeken met chronische zorg zijn op veel plaatsen deels doorgegaan, mede door digitale vervanging. Vanaf april is de reguliere zorg weer gaan opschalen en vanaf juni ligt het aantal behandelde patiënten in de ziekenhuiszorg weer op 90% (gemeten aan de hand van het aantal patiënt-contacten). Toch is de impact van de stillegging nog steeds voelbaar.

Wachtlijsten lopen op, maar niet overal

De wachtlijsten zijn inmiddels opgelopen met gemiddeld 14 tot 50%, sterk verschillend per specialisme. Bij onder meer poliklinieken dermatologie, gynaecologie en orthopedie zijn de wachtlijsten gegroeid. Ook in de niet-acute operaties zijn wachttijden gestegen, tot wel 40% bij orthopedie voor bijvoorbeeld totale heupvervangingen.

Bij neurologie en interne geneeskunde zijn de wachtlijsten juist gedaald (www.kompasinzorg.nl). Een reden hiervoor kan zijn dat er minder diagnoses van bepaalde ziekten zijn, die normaal gesproken acute zorg vragen. Denk aan kankerdiagnoses en vervolgonderzoeken vanuit de bevolkingsonderzoeken. De NZa schat in dat dit tot 800.000 minder verwijzingen heeft geleid ten opzichte van een gelijke periode in voorgaande jaren.

Een deel hiervan is ‘ingehaald’ vanaf juni, omdat vanaf die maand uitzonderlijk veel eerste consulten zijn geregistreerd in de ziekenhuiszorg. Uit het verminderde aantal verwijzingen leren we dat aan er de vraagkant uitgestelde zorg is, waarvan een deel noodzakelijk blijft en een deel niet-noodzakelijk is en in verloop van tijd verdampt.

Digitale zorg als reddingsboei

De versnelde invoering (en financiering) van beeld-consulten, telefonische consulten en monitoring op afstand in maart en april, heeft ertoe geleid dat de regulier zorg niet volledig is stilgelegd. Er wordt geschat dat poliklinieken minstens vijf keer zoveel gebruik maken van beeldbellen dan vóór 2020. Eerste onderzoeken laten zien dat chronische zorg en reguliere follow-up ook kwalitatief goed kan worden verleend met digitale vervanging. De patiënttevredenheid is daarbij hoog. Waarom zou je voor de derde controle van je gebroken sleutelbeen nog naar het ziekenhuis moeten reizen? Of de ‘voor de zekerheid’ controle van je wond omdat dat volgens protocol zo hoort? Dit laat duidelijk zien hoe digitale de juiste zorg op de juiste plek (JZOJP) heeft versneld en wachtlijsten voor reguliere zorg deels heeft voorkomen.

De uitstellers

Toch moeten we ook naar het deel van de wachtlijsten kijken vanuit andere achtergrond voor uitgestelde zorgvraag.  Veel patiënten durfden in maart en april niet meer naar de huisarts of SEH te komen. De potentiële uitgestelde zorgvraag die nog vanuit deze groep komt is moeilijk te kwantificeren en zal deels verdampen, maar welk deel precies? Ook is niet goed te duiden wat de gevolgen daarvan zijn. Een voorbeeld hiervan is een kankerpatiënt die later in het zorgproces terecht komt, later wordt gediagnosticeerd en hierdoor een complexere behandeling nodig heeft. Dit is nadelig voor de patiënt en drukt ook zwaarder op het ziekenhuis in bijvoorbeeld klinische ligdagen.

Sturing en samenwerking

In het wegwerken van de wachtlijsten, lopen we al snel tegen een eerste knelpunt aan: het matchen van de zorgvraag en de beschikbare capaciteiten in personeel en faciliteiten. Hoewel dit altijd al complex is, wacht ziekenhuizen nu echt een monsterklus. Natuurlijk, er is al hard gewerkt aan het beschikbaar stellen van real-time data over wijzigingen en behandelingen dankzij landelijke coördinatie vanuit de NZa en ZorgDomein. Hierdoor zijn de actuele zorgvraag en de wachtlijsten binnen een ziekenhuis inmiddels goed in kaart. Bovendien is voor de prioritering van medisch specialistisch zorg vanuit de NZa een urgentielijst opgesteld en hebben ziekenhuizen hun afspraken met verzekeraars nu scherp. Echter, dit kan – zeker met die oplopende wachtlijsten – voor complexe politieke situaties zorgen binnen de ziekenhuismuren. Duidelijke sturing vanuit het ziekenhuis met een goed stappenplan voor (tactisch) capaciteitsmanagement is broodnodig. Kortom, het matchen van aanbod met personeel en faciliteiten vraagt nog meer van sturing op (tactisch) capaciteitsmanagement, samenwerking en cultuur in het ziekenhuis.

Buiten de ziekenhuismuren

Bij het wegwerken van wachtlijsten, zeker met het oog op mogelijke extra problematiek door de uitgestelde zorgvraag, is niet alleen de interne samenwerking en een goed plan van belang. We moeten ook verder kijken door samen te werken met ketenpartners in de regio. Immers, triage in verwijzingen is extra belangrijk door de ‘inhaalslag’ bij sommige diagnosestellingen en zwaardere zorgvraag. Ook de uitstroom van klinische patiënten naar eerstelijns (na)zorg behoeft extra aandacht. Deze data zijn nog niet goed inzichtelijk, schrijft ook ICT & Health. Bovendien is samenwerken bij verschillende belangen moeilijk – daar gaan we in een volgend blog op in.