WERK AAN UITVOERING

De vijfde virtual round table

Turner organiseert met Flevum een reeks ronde tafels over strategie-executie in de publieke sector. En de veel besproken relaties tussen politiek, beleid en uitvoering. Met iedere keer een andere casus of invalshoek. Praktisch digitaal, kort en laagdrempelig. De sessies worden positief beoordeeld en gewaardeerd door bestuurders in de publieke sector: ‘’We denken in deze tafels strategisch na over executie’’.

Werk aan uitvoering heeft vleugels gekregen

Met het overheidsbrede programma Werk aan Uitvoering wil de overheid de publieke dienstverlening verbeteren. Carsten Herstel, directeur-generaal Sociale Zekerheid en Integratie op het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, is enthousiast over het programma. Hij was de spreker bij de vijfde Virtual Round Table van Turner en Flevum.

Als gevolg van verschillende problemen in de uitvoering van wet- en regelgeving, met als dieptepunt de kinderopvangtoeslagaffaire, heeft de overheid een nieuw programma gelanceerd: Werk aan Uitvoering. De doelstelling van dit programma is de uitvoering van het beleid beter aan te sluiten op de verwachtingen en behoeften van burgers en ondernemers, of, zoals het in de volksmond ook wel wordt genoemd, de menselijke maat terug te brengen in de publieke dienstverlening.

Carsten Herstel, inmiddels ruim dertig jaar in dienst bij de overheid, waarvan de laatste drieënhalf jaar bij het ministerie van Sociale Zaken, weet nog goed hoe dit probleem op de agenda kwam. In de zomer van 2019 kwam het nieuws dat het UWV weer een probleem kende: er werden ten onrechte uitkeringen verstrekt aan gedetineerden vanwege een gebrekkig vormgegeven koppeling. Het was meteen ook een politiek probleem, hoewel het percentueel om een zeer gering deel van het totale budget ging. Wouter  Koolmees, toenmalig minister van Sociale Zaken, besloot een workshop te beleggen om deze casus in een groter verband te bespreken. Het UWV is natuurlijk niet de enige uitvoeringsinstantie die tegen dit soort problemen aanloopt: ook de Belastingdienst, de NVWA, het CBR, DUO, de SVB en alle andere instanties lopen soms tegen problemen aan die met de uitvoerbaarheid van het beleid te maken hebben. De oorzaken zijn divers: ICT-problemen, bezuinigingen, het stapelen van opdrachten, technische schulden. Maar het is vooral een gebrek aan aandacht voor de uitvoering, vindt Herstel. Te vaak gaat er iets mis in de stap van beleid naar realisatie, oftewel de strategie-executie. En te vaak zijn de gevolgen hardvochtig voor de burgers.

 

Carsten Herstel, directeur-generaal Sociale Zekerheid en Integratie

Feedbackloop

De conclusie die toen in de workshop werd getrokken, was dat er meer aandacht moest komen voor de feedbackloop tussen politiek, beleid en uitvoering: de trialoog, zoals die is gaan heten. Dat was het begin van Werk aan Uitvoering, een programma waarvoor miljoenen is uitgetrokken en dat inmiddels vleugels heeft gekregen, vertelt hij. Inmiddels hebben Herstel en zijn collega’s verschillende veranderingen doorgevoerd. Overigens kwamen er in het verleden wel degelijk signalen binnen bij departementen dat bepaalde uitvoeringsinstanties te weinig ruimte kregen of namen om de menselijke maat te hanteren. Er werd alleen niet naar gehandeld. ‘De bril waardoor wij keken, deugde niet helemaal.’ De top van het ministerie moedigt mensen nu ook aan om ‘gekke vragen’ te stellen en dóór te vragen. Dat was voorheen zeker geen gewoonte. ‘Wij zijn natuurlijk stelseldenkers en zijn lang van mening geweest dat N=1 geen waarde had. Maar N=1 geldt wel degelijk, elk signaal kan een belangrijke waarde hebben.’ 

De nieuwe feedbackloop heeft ervoor gezorgd dat politici en beleidsmakers meer met elkaar zijn gaan praten. Dat heeft een concrete vorm gekregen in de Stand van de Uitvoering (sociale zekerheid), die jaarlijks naar de Tweede Kamer wordt gestuurd. Waar we aanvankelijk nog voorzichtig waren, draagt deze rapportage inmiddels in belangrijke mate bij aan de feedbackloop, juist ook over de dilemma’s in het beleid. Denk aan de NOW-regeling die tijdens de Coronacrisis in het leven werd geroepen. Dat was een simpele regeling, waarvan waarschijnlijk ook misbruik zou kunnen worden gemaakt. In plaats van de regeling op te tuigen met allerlei zekerheden, heeft de regering er toch voor gekozen deze snel en laagdrempelig in te voeren. 

Minister Koolmees riep bij de invoering van de NOW-regeling bedrijven op geen misbruik te maken van de eenvoud: achteraf zou er gecontroleerd gaan worden. Dat was een breuk met het verleden, toen de overheid vooral wantrouwen als uitgangspunt had, in plaats van vertrouwen in de burger. Dat is een heel ander mensbeeld. Met de Standen van de Uitvoering hebben de ministeries en de uitvoeringsinstanties zich ook voorgenomen niet alle problemen te eufemistisch te benoemen. Toen door de toepassing van een nieuwe techniek bleek dat de SVB door een menselijke fout (invoering van een verkeerd percentage) bepaalde groepen jarenlang te weinig of teveel AOW had uitgekeerd, is dat ook direct in de feedbackloop terechtgekomen. Het rechtzetten van deze fout is vervolgens voortvarend ter hand genomen.

Andere verhoudingen

Door de feedbackloop is de verhouding tussen de drie deelnemende partijen duidelijk in goede zin veranderd, vindt Herstel. De feedbackloop is recent zelfs geïntensiveerd met een Knelpuntenbrief. In zeker opzicht een ‘paardenmiddel’ dat je eigenlijk niet nodig zou moeten hebben, maar waarmee urgente knelpunten sneller kunnen worden geadresseerd. Het ministerie van SZW vraagt de uitvoerende instanties om een overzicht van de knelpunten in de wet- en regelgeving, om dat vervolgens door te sturen naar de politiek. De problemen worden niet ‘vergroend’, zoals Herstel zegt. Die Knelpuntenbrief blijkt goed te werken en bepaalt voor een deel de agenda van de commissie Sociale Zaken in de Kamer. 

De feedbackloop begint kortom tractie te krijgen en draagt duidelijk bij aan een beleid dat naast effectiviteit en rechtmatigheid van processen ook meer op de menselijke maat is gericht. Een voorbeeld dat door Herstel wordt aangehaald, is het terugvorderbeleid. Dat is aan regels gebonden, maar het beleid was er, gesteund door de rechterlijke macht, altijd op gericht om maximaal terug te vorderen. Dat bracht mensen vaak in problemen, ook al omdat de termijnen waaraan de burger zich moet houden vaak korter zijn dan de termijnen die gelden voor de overheid. UWV en het ministerie hebben dat aangepast en dat leidt tot minder hardvochtigheid. Een ander voorbeeld is dat veel aanvraagformulieren in eenvoudiger Nederlands worden opgesteld, zodat mensen niet verdwalen tussen regelingen en instanties. ‘Het is complex, maar ik heb het idee dat we veel stappen aan het zetten zijn’, zegt Herstel. ‘En daar verdient vooral onze secretaris-generaal Loes Mulder de complimenten voor.

Uit het gesprek kwam naar voren dat de samenwerking complexer wordt daar waar uitvoeringsorganisaties met meerdere opdrachtgevende ministeries te maken. Dit vraagt georganiseerde afstemming tussen opdrachtgevers, wat in de praktijk moeizaam verloopt vanwege andere belangen. Dit komt ook terug in de sturing op ketens. Beleidsdepartementen rekenen uitvoeringsorganisaties primair af op individuele prestaties. Het principal-agent model heeft ertoe geleid dat organisaties in dezelfde keten (denk aan de strafrechtketen van Politie, OM en Rechtspraak) eerder elkaars concurrent zijn geworden. Terwijl ze gestimuleerd moeten worden om met elkaar maatschappelijk vraagstukken op te lossen en de dienstverlening te verbeteren. Deze dilemma’s vragen dat open gesprekken gevoerd worden tussen de uitvoering en haar opdrachtgevers en eigenaars. Over veranderingen in de manier van sturing, hoe met vertrouwen samen te werken aan maatschappelijke opgaven en wat de rol van eenieder daarin is.

'Geen extra taken'

Ondanks de goede resultaten van het programma Werk aan Uitvoering zijn er nog voldoende discussiepunten, blijkt uit een rondgang tijdens de Virtual Round Table. De focus op de uitvoeringsinstanties heeft ervoor gezorgd dat die niet altijd even enthousiast zijn om er extra taken bij te nemen. Dat heeft natuurlijk ook met de arbeidsmarkt te maken, maar ook met de complexiteit van de regelgeving. Organisaties hebben vaak te maken met honderdduizenden burgers, soms nog meer, en dan is maatwerk voor iedereen een probleem. Daar is eenvoudigweg geen capaciteit voor. ‘Je moet als overheid ook betrouwbaar zijn’, zegt Herstel. ‘Daarom pleit ik ook altijd voor enige traagheid.’

Als we dan in deze energiecrisis bijvoorbeeld ook nog eens een Noodfonds willen onderbrengen bij een van de uitvoeringsinstanties, dan staan die niet te springen om nog meer werk. Nu wordt de uitvoering van het Noodfonds, waarmee door energiemaatschappijen al was geëxperimenteerd, aan een private stichting overgelaten, met natuurlijk minder sturingsmogelijkheden als gevolg.

De complexiteit van wet- en regelgeving is bovendien een politiek gegeven. Op het laatste moment kunnen wetten worden geamendeerd en dan moet er wel ruimte zijn voor gedegen uitvoeringstoetsen. Die ruimte is er regelmatig niet. En ook niet onbelangrijk: maatwerk betekent niet dat er geen normen of kaders meer zijn. Er wordt nu wel heel gemakkelijk gezegd dat de professional ‘in the lead’ moet zijn, maar de vraag is waarmee: je kunt een professional bepaalde verantwoordelijkheden geven, maar dat mag nooit tot willekeur leiden. Je hebt ook de uitdaging en opdracht om handvatten aan te reiken. Die heb je nodig om veelal subjectieve onderwerpen (tegenstrijdige mensbeelden, wat is wel/niet hardvochtig) te kunnen objectiveren en schaal- en beheersbaar te krijgen. Denk aan defnities en aan de harmonisatie en opschaling van processen. 

BELANGRIJKE MECHANISMEN VAN STRATEGIE-EXECUTIE IN DE PUBLIEKE SECTOR:

  1. Cadans stand van zaken
  2. Feedbackloop
  3. Knelpuntenbrief
  4. Gezamenlijk kiezen (‘i.p.v. stapelen’)
  5. Uit-en invoeringstoets
  6. Maatwerkplaatsen
Suggesties voor en mogelijke vervolgonderwerpen op basis van de tafel:
  1. Samen kiezen van prioriteiten in strategie-executie tussen beleid en Hoe voorkom je ‘stapelen’?
  2. Verantwoordelijke vrijheid: hoe ziet een gezond evenwicht tussen vrijheid voor en vakmanschap van de professional versus geharmoniseerde processen eruit? Hoe kom je van een organisatie van professionals naar een professionele organisatie? Met herkenbare en schaal- en bestuurbare dienstverlening?
  3. Multi-problematiek

Meer inzichten over de publieke sectoren en over Werk Aan Uitvoering

Onderwijs
Alexander Bruinsma

Hoe maken we werk van Leven Lang Ontwikkelen?

Leven Lang Ontwikkelen (LLO) moet een belangrijke rol gaan spelen als smeermiddel voor de arbeidsmarkt. Maar hoe staat het ervoor met LLO? Wat zijn de hobbels op weg naar volwassenwording? Eind maart bogen tien mbo-bestuurders en -directeuren zich op uitnodiging van Turner over de toekomst van LLO in het MBO.

Lees meer »
Publieke sector
Alexander Bruinsma

De zesde Virtual Round Table strategie-executie in de publieke sector

Turner organiseert met Flevum een reeks ronde tafels over strategie-executie in de publieke sector. En de veel besproken relaties tussen politiek, beleid en uitvoering. Met iedere keer een andere casus of invalshoek. Praktisch digitaal, kort en laagdrempelig. De sessies worden positief beoordeeld en gewaardeerd door bestuurders in de publieke sector: ‘We denken in deze tafels strategisch na over executie in de publieke sector.’

Lees meer »
Publieke sector
Alexander Bruinsma

Werk aan uitvoering heeft vleugels gekregen

Turner organiseert met Flevum een reeks ronde tafels over strategie-executie in de publieke sector. En de veel besproken relaties tussen politiek, beleid en uitvoering. Met iedere keer een andere casus of invalshoek. Praktisch digitaal, kort en laagdrempelig. De sessies worden positief beoordeeld en
gewaardeerd door bestuurders in de publieke sector: ‘’We denken in deze tafels strategisch na
over executie’’.

Lees meer »
Publieke sector
mkan

UWV WERKbedrijf

Het UWV WERKbedrijf begeleidt werkzoekenden met een afstand tot de arbeidsmarkt naar werk. De dienstverlening de afgelopen jaren in toenemende mate gedigitaliseerd. Toch hebben veel werkzoekenden behoefte aan persoonlijk contact en maatwerk.

Lees meer »
Publieke sector
Alexander Bruinsma

Van wantrouwen naar vertrouwen in de relatie tussen beleid en uitvoering. Uitkomsten ronde tafel met DUO en Prof Sandra van Thiel

Turner organiseert in het najaar samen met Flevum twee digitale ronde tafel bijeenkomsten voor bestuurders en directeuren in de publieke sector. 14 oktober leidt Marjan Hammersma, SG van OCW, het thema in. Op 23 november gaan Janika Horvath, directeur bij DUO, en Sandra van Thiel, professor Public Management, in op hoe zij tegen executie van Werk aan Uitvoering aankijken. Meedoen aan de dialoog? Dat kan!​

Lees meer »
Team Turner wedstrijd
Financiële Dienstverlening
Alexander Bruinsma

Turner opnieuw gekozen tot nummer 1 strategisch adviesbureau in de MT1000

Turner staat op nummer 1 in de MT1000, een jaarlijks onderzoek onder opdrachtgevers van zakelijke dienstverleners. We staan op de eerste plek in de categorie strategie-advies en hebben de hoogste klanttevredenheid van alle consultancybureaus. Bovendien krijgen we hoge waarderingen voor klantgerichtheid, uitvoering en product. Wat is het verhaal achter deze mooie prestatie?​

Lees meer »
Team Turner wedstrijd
Financiële Dienstverlening
Alexander Bruinsma

Turner opnieuw gekozen tot nummer 1 strategisch adviesbureau in de MT1000

Turner staat op nummer 1 in de MT1000, een jaarlijks onderzoek onder opdrachtgevers van zakelijke dienstverleners. We staan op de eerste plek in de categorie strategie-advies en hebben de hoogste klanttevredenheid van alle consultancybureaus. Bovendien krijgen we hoge waarderingen voor klantgerichtheid, uitvoering en product. Wat is het verhaal achter deze mooie prestatie?​

Lees meer »
Publieke sector
mkan

Onderzoek naar slagkracht in publieke organisaties

Hoe slagvaardig zijn publieke organisaties in de executie van hun strategie? Waar lopen zij tegenaan? En hoe kunnen ze hun slagvaardigheid vergroten? Turner deed onderzoek hiernaar onder 50 managers en bestuurders van 40 publieke organisaties, zowel rijksorganisaties als gemeenten. De titel? ‘Kiezen als sleutel’​

Lees meer »
Publieke sector
mkan

Geef de uitvoering de ruimte

Turner’s Christiaan Gort schrijft op Platform O, het online platform voor openbaar bestuur, over de menselijke maat in uitvoeringsorganisaties. Wat kunnen politici en beleidsmakers doen om die terug te brengen? Nou, helemaal niks! Geef de uitvoering vooral de ruimte, luidt zijn pleidooi.

Lees meer »
Publieke sector
mkan

Werk aan uitvoering: naar wendbare uitvoeringsorganisaties

Turner’s Christiaan Gort schrijft op Platform O, het online platform voor openbaar bestuur, over wendbare uitvoeringsorganisaties. Het rapport Werk aan Uitvoering schrijft voor dat uitvoeringsorganisaties hun wendbaarheid moeten vergroten. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, weet Christiaan uit eerste hand.

Lees meer »

Contact

We leren je graag kennen. Neem contact op voor een kennismaking.

Huize de Boom
Arnhemseweg 107
3832 GK Leusden

Telefoon: +31 (0)33 – 285 93 00
Email: info@turner.nl

BLIJF OP DE HOOGTE