Co-creatie in het onderwijs

Intussen is AI, bijna als een soort piraat, het onderwijsstelsel binnengeslopen, stelde Molenaar. Dat kan niet zonder gevolgen blijven. Het team van NOLAI ziet het als zijn taak om de risico’s in kaart te brengen en de kansen die AI natuurlijk ook biedt te benutten. We zullen in het onderwijs niet alleen onderwijs met AI en onderwijs over AI moeten bieden, maar ook rekening houden met de kans dat het onderwijs verstoord raakt door AI.

Enkele risico’s die in het oog springen zijn inperking van de autonomie en de vrijheid van leerlingen, privacyschending, inperking van de professionele autonomie van de docenten en beïnvloeding van de pedagogische relatie tussen docenten en leerlingen. En, misschien het grootste risico, dat onderwijsinstellingen en docenten de regie over het onderwijs verliezen. Mits AI echter op een goede manier wordt gebruikt, kunnen er ook grote voordelen aan zijn verbonden, zoals het verhogen van de digitale geletterdheid, het verhogen van de motivatie bij leerlingen en het verhogen van de leerwinst.

Door de dialoog tussen onderwijs, onderzoek en ondernemers te faciliteren, wil NOLAI helpen bij het ontwikkelen van digitale, intelligente onderwijsinnovaties, die zowel leerling als leraar ten dienste zullen staan. ‘Er is kortom werk aan de winkel’, zei Molenaar. Het instituut denkt in co-creatie met onderwijs, onderzoek en ondernemers nieuwe concepten te kunnen ontwikkelen, die het onderwijs juist verder helpen. Daarvoor moet wel een goed uitgewerkt stappenplan gevolgd worden.

1. Vraagarticulatie: wat willen we bereiken?
2. Prioriteren en selecteren: de keuze van de meest veelbelovende initiatieven
3. Ontwikkelen concepten
4. Ontwikkelen prototypen
5. Valideren in de praktijk

Molenaar benadrukt het belang van vijf focusgebieden, die cruciaal zijn voor het onderwijs in zijn omgang met AI.

1. Pedagogisch-didactische uitgangspunten
2. Professionalisering van leraren
3. Technische AI in het onderwijs
4. Data en infrastructuur
5. Embedded ethics

Dat zijn ook de vraagstukken waar onderwijsinstellingen in de dagelijkse praktijk mee geconfronteerd worden, weet Molenaar. NOLAI heeft in Nederland een aantal ‘teachers in residence’ rondlopen, leraren die een of twee dagen per week bij NOLAI werken maar de rest van de week gewoon actief zijn in het onderwijs, die daarmee de band met het onderwijsveld versterken.

Uit de ervaring die NOLAI tot nu toe heeft opgedaan, is duidelijk geworden dat AI grote invloed heeft op zowel het onderwijskundige perspectief als op het gedragskundige perspectief. En dat vraagt om een zeer bewuste omgang met de mogelijkheden, is Molenaars stelling.

Schoolresultaten voorspellen

Het perspectief dat Inge Molenaar schetste, werd ondersteund door twee andere voorddrachten, van Serge de Beer, al 25 jaar specialist in het gebruik van audiovisuele hulpmiddelen in het onderwijs, en Pierre Gorissen, associate lector leren met ICT bij de HAN. Met enkele relatief eenvoudige, zelf ontwikkelde algoritmes is De Beer er bijvoorbeeld in geslaagd om een tool te ontwikkelen waarmee hij tot op 0,2 punt nauwkeurig schoolresultaten te voorspellen. Hij kan op basis van de cijfers uit de eerste klas van de middelbare school voorspellen hoe een leerling in de derde klas een toets van willekeurig welk vak zal maken. Los van de vraag of het wel mag binnen de privacywetgeving, geanonimiseerde resultaten van leerlingen invoeren in een Amerikaanse chatbot, roept het ook vragen op over het hele schoolsysteem: als het zo gemakkelijk is om de leeropbrengst vast te stellen, is toetsen dan überhaupt nog wel nodig?

Wat De Beer zijn gehoor echter vooral voorhield, is dat zelf gebruik maken van AI veel gemakkelijker is dan veel mensen denken. ‘Als je er zelf mee aan de gang gaat, begrijp je veel beter wat AI betekent en krijg je er grip op. Als je je AI-tools gewoon bij een leverancier inkoopt, is het toch een soort black box. En dat is een veel riskantere situatie.’ Zijn oproep: ga er morgen mee aan de slag.

Gorissen deed een vergelijkbare waarschuwing uitgaan. ‘AI dringt de school binnen, dus docenten moeten er iets mee. Zeker niet alleen vanwege de fraude die er in de beginfase mee gepleegd werd, maar omdat het gaat over de vraag wie er aan het stuur zit in het onderwijs.’ Onderwijsinstellingen zullen naar zijn idee werk moeten maken van de benodigde competenties, om de docenten in staat te stellen professioneel en effectief te kunnen blijven handelen. Het blijven immers de docenten die hun studenten en leerlingen aan de hand moeten nemen nu AI een realiteit is geworden.