Een handtekening onder het Klimaatcommitment is een mooie stap die de financiële sector in 2019 maakte, maar daar kan het niet bij blijven, willen we bijdragen aan substantiële verandering van onze leefwereld. Onder het motto ‘Environmental, Social and Governance (ESG): verlichting of verplichting?’ nodigde Turner FD een drietal sprekers uit: Rens van Tilburg, directeur van het Sustainable Finance Lab, Piet Sprengers, manager Duurzaamheid van de ASN-bank en Sandra Schoonhoven, Lead Climate Risk Initiative bij ING. Ze inspireren ieder vanuit hun unieke gezichtspunt onze relaties om hiermee verder aan de slag te gaan.
 
“De Marker Wadden zijn tot stand gekomen door anders te denken, maar ook door samen te werken met onverwachte partijen.” Als initiatiefnemer en projectdirecteur Roel Posthoorn van de Marker Wadden het woord neemt, is de denkrichting duidelijk: anders denken, het oude vertrouwde loslaten: de energietransitie vraagt het nodige, zeker ook van de financiële sector. Turner FD is zich vanuit de eigen expertise flink bewust van het belang van de daaraan gekoppelde ESG-criteria en kijkt graag met de genodigden ook naar de kansen die dit biedt. In het ruim van de kloeke driemastschoener Willem Barentsz, gebouwd in 1931 als vrachtschip waarmee onder meer de Oostzee werd bevaren, buigen kopstukken uit de financiële sector zich over de vraag hoe de sector gaat bijdragen aan de energietransitie.
 
Rens van Tilburg: ‘Er is geen business as usual meer’
Als directeur van het Sustainable Finance Lab (SLB), dat 12 jaar geleden door Herman Wijffels is opgericht, wil Rens van Tilburg een brug slaan tussen wetenschap en beslissingsmakers. Hij wil met het SLB vooral vooruit kijken naar de energietransitie en het gesprek entameren.
 
“Doen jullie ertoe als financiële sector, is een hele cruciale vraag vandaag”, trapt Van Tilburg af. Vanouds was de gedachte dat dit niet het geval was. Zijn doel is de toehoorders ‘een aantal gedachten meegeven, zonder klip en klare antwoorden’. “Ik ben geen politicus of NGO, ik kan niets met duurzaamheid”, kreeg hij in het verleden vaak uit de sector te horen. Maar dat is in de afgelopen jaren flink veranderd. “Het is de plek waar besloten wordt wie het geld wel of niet krijgt om zijn droom te verwezenlijken”, illustreert hij. “Dan ben je wel degelijk aan het sturen welke kant de wereld op gaat.”
 
Hij refereert in dit verband aan een grondige studie van econome Carlota Perez. Als er een grote nieuwe technologie is, dan zie je een bepaald patroon, ontdekte ze. “Daar speelt de financiële sector een hele cruciale rol in. Er is een nieuwe technologie, maar bestaande bedrijven willen die helemaal niet gebruiken. Die verdienen prima geld met de bestaande technologie. Maar dan is het juist de financiële sector die ziet dat die nieuwe technologie nieuwe kansen biedt.”
 
Dat voortouw kan de sector ook nu nemen, meent van Tilburg. “We weten een ding zeker: de wereld gaat niet blijven zoals die is. Of er gaat iets drastisch veranderen en we krijgen fysieke risico’s, óf hij gaat, laten we het hopen, de transitie in. Maar als je dan de verkeerde kant op investeert, ga je ook een hoop geld verliezen. Er is geen business as usual. Je kunt niet doorgaan zoals je tot nu toe bent doorgegaan. Je moet nadenken hoe het anders moet.”
 
En dat wordt ook door de wetgever gevraagd, benadrukt hij. CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) en SFDR (Sustainable Finance Disclosure Regulation), dat is de regelgeving die er vanuit Europa aan zit te komen en waarvan ik weet dat heel veel van jullie er al onder zuchten. Mijn voorspelling is: you have seen nothing yet. Er komt veel meer aan vanuit Europa.” Hij wijst in dit verband op het grote belang van dubbele materialiteit: het bekijken van duurzaamheidskwestie vanuit twee perspectieven in CSRD. “Hoe gaan transities mij als bank of verzekeraar raken? Dan zie je dat het gesprek aan het kantelen is. Hoe gaan jouw acties nou uiteindelijk die transities raken en daarmee het systeemrisico? Dat is iets waar toezichthouders steeds meer naar gaan kijken.”
 
Piet Sprengers: ‘Keuzes, keuzes, keuzes’
Als ‘duurzaamheidsaanjager’ bij de ASN-bank zet Piet Sprengers zich in voor een positieve invloed van geld op duurzaamheid. Niet de haalbaarheid, maar wat nódig is, moet wat hem betreft centraal staan bij verduurzaming.
 
“De Marker Wadden is de metafoor voor deze dag”, betoogt Piet Sprengers. Als bioloog van huis uit, ziet hij dat we met de aanleg van de afsluitdijk ooit ‘een gigantisch ecosysteem om zeep hebben gebracht, maar dat we dankzij de aanleg van de Marker Wadden in ieder geval iets goed hebben gemaakt’. Dat natuurherstel heeft alles te maken met normen en waarden. Hij wijst in dit verband op het rapport A Common Future uit 1987 van Gro Harlem Brundtland, waar voor het eerst sprake is van het begrip duurzaamheid zoals wij dat nu gebruiken. “De definitie die Brundtman geeft is: ‘het is prima om in je eigen welvaart te voorzien, maar die mag niet ten koste gaan van welvaart van anderen’.”
 
Omdat dit normatief is, betoogt Sprenger, is het niet vanzelfsprekend. “Het is een keuze die gemaakt is. Duurzaamheid is een welvaartsdefinitie. Elke welvaart die wij creëren gaat gepaard met een negatieve impact. Dat wij hier op deze boot zitten, pen en papier, broodjes, dat heeft allemaal een negatieve impact op de biosfeer. De crux is: kan de natuur die negatieve impact dragen? Is ze flexibel genoeg om negatieve impact op te vangen? We weten dat die natuur de negatieve impact best wel op kan vangen, maar wel binnen een bandbreedte: de planetary boundaries.”
 
Het zou daarom mooi zijn als we van alle economische activiteiten precies zouden weten, wanneer die binnen die grenzen komen, zegt Sprengers. “Dat is de uitdaging, om met methodes te meten en te berekenen of wij als financiële instellingen, met alle activiteiten die we financieren, binnen die grenzen zitten.” Om daar binnen te komen, is er een grote rol voor de financiële sector weggelegd, ziet hij. “Die sector zit aan de knoppen van hoe wij onze samenleving zouden kunnen inrichten. Ik zou graag willen dat wij als banken, pensioenfondsen en verzekeraars daar de keuzes voor gaan maken. Naar mijn idee draait het allereerst om het maken van keuzes die we nu niet maken. We maken winst op dingen waarvan we weten dat ze slecht zijn voor dat normatieve kader. We moeten daar eigenlijk vanaf.”
 
Om binnen dat normatieve kader te komen, zullen we doelen moeten stellen. De vraag is of we gaan voor haalbare of noodzakelijke doelen, ziet Sprengers. “Wij kunnen echt niet nu met zekerheid zeggen dat we een doel dat we voor 2040 of 2050 stellen, daadwerkelijk gaan halen. Maar daar gaat het niet om! Gaat het om het realiseren van doelen die nodig zijn om dat normatieve kader van duurzame ontwikkeling te bereiken, of gaat het om het halen van doelen die haalbaar zijn? Van: we hebben alles geprobeerd. De wereld is vergaan, maar we hebben in ieder geval onze haalbare doelen bereikt.”
 
Het is wat hem betreft dan ook helemaal geen dilemma, een term waar hij sowieso een term niets mee kan. “Een dilemma is niets meer dan een niet-gemaakte keuze. Het blijft een dilemma als je blijft vasthouden aan twee alternatieven. Ik hoor dat woord veel te vaak voorbij komen. Het illustreert dat we de keuzes niet maken. Keuzes, keuzes, keuzes, dat wordt het mantra van de toekomst. En aanpassen, aanpassen, aanpassen. Want de natuur wordt het inmiddels zat zich telkens aan ons aan te passen. Dat gaat ze ook niet doen, dus wij zullen ons moeten gaan aanpassen aan de natuur. En daarvoor zullen we keuzes moeten maken.”
 
Sandra Schoonhoven: ‘Verlichting dóór verplichting
Als head of sustainability, lead climate risk initiative, zet Sandra Schoonhoven zich bij ING strategisch in om zowel eigen medewerkers als klanten te helpen de impact van duurzaamheid te vergroten.
 
“Ons thema is ‘Verlichting of Verplichting’, maar ik zie dat anders”, zegt Sandra Schoonhoven, die als laatste spreker het verhaal ‘dichterbij en pragmatischer’ wil maken. Ik denk dat het namelijk verlichting is dóór de verplichting. Dat de verplichting die aan de financiële sector, maar eigenlijk aan de hele wereld wordt opgelegd, echt gaat zorgen voor die volgende stap: die van verlichting. Maar we moeten nog wel door een crisis heen, die mede door die verplichting wordt veroorzaakt”, waarschuwt ze. “Als we dat eenmaal hebben gedaan, dan snappen we veel beter wat we moeten doen en hoe we daar kunnen komen. Ik ben ervan overtuigd dat we dan in een betere wereld terechtkomen, zowel ecologisch als sociaal.”
 
Die verplichting kan op het niveau van wetgeving zijn, zo krijgt iedereen met ESG te maken. “Maar ook de transitie zelf, wat je daar in moet doen. Hoe je van een g-labelhuis naar een a-labelhuis kan. Of de carbontax. Maar ook de fysieke risico’s, zoals de overstroming in Limburg die we twee jaar geleden van dichtbij meemaakten. Die zullen een steeds grotere impact op ons leven gaan krijgen.” De wetgeving, de transitie zelf en de fysieke risico’s, het zijn drie elementen waar je als bank volgens Schoonhoven nu al heel veel te maken hebt.
 
Een robuust model om in de toekomst te kunnen kijken en te voorspellen wat er gaat gebeuren met je risicoprofiel bestaat nog niet, legt ze uit. “Dat vraagt een enorme opgave van de klanten waar je als bank mee samenwerkt. Omdat wij die data niet hebben, maar de klanten wel. CSRD, waar heel veel bedrijven aanmoeten voldoen, heeft best veel criteria. De verplichting die je daarin hebt, is het transitieplan. Het zijn niet alleen de banken die dit moeten doen, we zijn afhankelijk van de transitieplannen van onze klanten. Een van de belangrijkste criteria die wij daarin gaan opnemen is: ben je at risk of niet.
 
Toch heeft ING de keuze gemaakt te starten met een model op basis van beschikbare, deels ingekochte data. “In alle sectoren waar we zitten zijn we gaan kijken wat we kunnen vinden, hoe zij blootgesteld zijn aan transitie- en fysieke risico’s. We hebben daar een model van gemaakt met 27 verschillende risico-drivers. Denk aan een fysiek risico als waterschaarste bijvoorbeeld, dat gaat ons in Nederland heel hard raken.” Het resultaat is een enorme heatmap die laat zien waar hoge- en mediumrisico zitten.
 
“We zijn best ver gekomen om de organisatie mee te nemen in deze transitie”, besluit Schoonhoven. “In 2018 heeft ING gezegd: we willen onze portefeuille meten aan de doelstellingen van Parijs. Welke methodes gaan we daarvoor ontwikkelen, hoe moet dat dan, waar moeten we naartoe? We hebben in 2017 voor het eerst een sustainability-loan uitgegeven, dus we zijn ook echt pioniers hierin. Wat dat betreft zit het al heel goed tussen de oren. Ik merk dat door de verplichting die op ons afkomt, het in een enorme stroomversnelling is geraakt. Maar het leeft inmiddels niet alleen enorm bij ons op de duurzaamheidsafdeling, maar op heel veel afdelingen. Het is mijn hoop en ambitie om ooit de duurzaamheidsafdeling overbodig te maken en uiteindelijk op te heffen.”